Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ünal Zenginobuz, “2023 sonunda benim öngörüm, enflasyon resmi sayılarla yüzde 75- 80 ve ENAG sayılarıyla da yüzde 130-140 bandına gelir. Geldiğimiz noktada Türkiye iktisadı duvara tosladı ya da battı desek yanlış olmayacak” dedi.
Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ünal Zenginobuz, mahallî seçimlere kadar enflasyonda kayda bedel bir düşüş olmayacağına dikkat çekerek, “Erdoğan’ın şimdiye kadar uygulattığı irrasyonel ekonomik siyasetler nedeniye asıl ödememiz gereken fatura bir nebze gecikti. Asıl fatura yansıtma seçim sonrasında olacak” dedi.
Zenginobuz ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
OVP’de bu yıl enflasyon için yüzde 65 varsayımı var. Siz enflasyonda neler öngörüyorsunuz?
Geçen yıl yaptığım açıklamada, yalnızca iktidarda kalmayı sağlamaya yönelik ekonomik siyasetlerle ülkenin duvara toslamasının kaçınılmaz olduğunu belirtmiştim. Ortadan geçen bir yılda birçok gelişme oldu, en kıymetlisi geçtiğimiz Mayıs ayında seçimler yapıldı ve Erdoğan tekrar Cumhurbaşkanı seçildi, iktidarda kalmış oldu. Geldiğimiz noktada Türkiye iktisadı duvara tosladı, ya da battı desek yanlış olmayacak. Olağan ülkeler kayık değil. Suya batarak gözden kaybolmuyor. Pahalı hocamız Prof. Korkut Boratav’ın son söyleşisinde belirttiği üzere; Türkiye iktisadı batmıyor görünebilir, fakat içten içe çürüyor, vatandaşların genel refahının arttırılmasını sağlayacak, sürdürülebilir, çağdaş bir yapı olmaktan çıkıyor.
Geçen Eylül ayından bu yana Türkiye genelinde ve iktisadın durumunda hem birçok şey değişti hem de hiçbir şey değişmedi! Ortada, 2023 Mayıs ayında, Cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimleri oldu. Geçen yılki OVP seçim öncesi ve iktidarın seçime yönelik oy dertleri ışığında hazırlanmış bir metindi. Ve natürel iktisat idaresinde kerameti kendinden, daha doğrusu yalnızca tek seçici Cumhurbaşkanı tarafından atanmış olmaktan, menkul bir küme vardı. Seçim oldu ve Cumhurbaşkanı Erdoğan tekrar kazandı. Ayrıyeten, Erdoğan’ın tıpkı vakitte lideri olduğu AKP kendi başına yüzde7 civarında oy kaybetmiş olmasına karşın, milletvekili seçimlerinde başını çektiği Cumhur ittifakı ile birlikte karşısındaki Millet İttifakına üstünlük sağlayarak TBMM’deki üstünlüğünü korudu. Yani iktidarın kompozisyonu bakımından hiçbir şey değişmedi.
Seçimi tekrar kazanmasının akabinde Cumhurbaşkanı Erdoğan; büsbütün ve yalnızca seçimleri kazanmaya odaklanmış olan ve Türkiye iktisadını bugün kenarında bulunduğu uçuruma getiren “irrasyonel” siyaset uygulamalarının iktidarına halel getirmesine önlemeye yönelik olarak, 2023 Mart ayında yapılacak lokal seçimlerden de zaferle çıkmasını sağlayabileceğini umduğu yeni bir iktisat idaresini misyona getirdi. Daha evvel pek de nazik olmayan bir biçimde vazifeden uzaklaştırdığı eski bakanlarından Mehmet Şimşek’i, milletlerarası finans piyasalarına inanç vereceği umuduyla Hazine ve Maliye Bakanı olarak atadı.
Atanmasının akabinde Mehmet Şimşek’in birinci yaptığı iş, 2021 Eylül ayından bu yana uygulanagelen ve görünen yüzü TCMB’nin belirlediği siyaset faizinin gerçekleşen enflasyonun çok altında tutulması olan iktisat siyasetlerini “irrasyonel” ilan etmek ve bu siyasetlerden hızla dönüleceğini belirtmek oldu. 2021 Eylül’ünde yüzde19 seviyesinde olan TCMB siyaset faizi seçimlere kadar geçen yaklaşık 18 ayda yüzde8.5’a indirilmişti. Tıpkı devirde enflasyon (tüketici fiyat endeksi) TÜİK’in resmi sayılarına nazaran bile yüzde20’lerden yüzde 60’lar düzeyine geldi. Yani önemli bir negatif gerçek faiz ortamı yaratıldı bu devirde.
TÜİK’in resmi sayılarına nazaran bile diyorum, zira Erdoğan’ın son iki yıla damgasını vuran, her ne değerine olursa olsun iktidarda kalmaya yönelik pervasız iktisat siyaset uygulamalarının resmi enflasyon sayılarının manipüle edilmesini de içerdiği istikametinde önemli kuşkular oluştu. Bu çerçevede bağımsız iktisatçılar kümesi ENAG’ın hesapladığı enflasyon oranının 2023 Eylül ayı için yüzde128 seviyesinde olduğunu da belirtelim.
Son OVP’de ilan edilen 2023 yılı sonu enflasyon iddiasıyla ilgili sorunuza direkt karşılık vermeden evvel Türkiye’deki ekonomi-politik gelişmelerle ilgili üstteki çerçeveyi hatırlatmak istedim, zira enflasyon gerek ortaya çıkışı gerekse sonuncu sonuçları itibariyle siyasi bir olgudur. Bu çerçevede, enflasyon teknik düzenek olarak ne biçimde başlamış ve yayılmış olursa olsun, nihayetinde piyasa iktisadının aktif çalışmasını ortadan kaldırmasının yanı sıra gelir dağılımını, ekonomik bölüşümü de çok kıymetli ölçüde tesirler, değiştirir.
Parasal iktisatçılar enflasyonun her yerde ve her vakit mali bir olgu olduğuna işaret ederler. Doğrudur, teknik düzenek olarak baktığınızda enflasyon her vakit para arzındaki istikrarsız artışın talebe dönüşmesi ve birebir vakit zarfında piyasaya sürülen mal ve hizmet arzının ise birebir ölçüde artamamasıyla ilintilidir. Ancak bu mekanizmayı harekete siyasi gelişmeler, iktidarların siyasi tercihleri geçirir ve ortaya çıkan enflasyon da bilhassa sabit gelirli vatandaşlar için kesinlikle gerçek gelir kaybı, ekonomik refah gerilemesini ortaya çıkarır.
Cumhurbaşkanı Erdoğan çok kolay bir tercih ile seçimlerde akamete uğramamak için, iktidarını garanti altına alıncaya kadar, her ne değerine olursa olsun ekonomik büyümeyi sürdürmesi gerektiğini düşündü, gördü. 2017 yılında yapılan şaibeli bir referandum ile geçtiğimiz ve temel itibariyle tek adam rejimi olan “cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi”nin kendisine verdiği yetkileri, seçimler öncesi ekonomik büyümeyi her ne değerine olursa olsun sürdürmek üzere her türlü yolla müdahale etmek için kullandı. Kendi ideolojik duruşuna uygun olmasının yarattığı iştiyak bir tarafa, uygulamaya koydurttuğu düşük faizlerin tek emeli seçimler öncesinde bilhassa küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin daha çok kredi kullanabilmesi, istihdamın azalmaması, iflasların ortaya çıkmamasıydı.
Tabii bu o denli olsun denince, TCMB talimat yoluyla faizleri düşürünce otomatik gerçekleşen bir şey değil. Türkiye üzere iktisadı üzere temel itibariyle hala özgür piyasa iktisadı olan, dış dünyaya açık, işleyişi değerli ölçüde yabancı döviz bulunabilmesine bağlı 82 milyonluk büyük bir ülkede olsun demekle oldurulabilecek bir şey değil. Bu süreçte “makroihtiyati tedbirler” kisvesi altında kamunun sıkıntı kullanma yetkisi, alınan “irrasyonel” faiz kararlarının açık bir piyasa iktisadında yaratması kaçınılmaz olan dalgalanmaları, bozulmaları bastırmak için pervasızca kullanıldı. Bankaların mevduat toplama ve kredi kullandırma kararlarından tutun, işletmelerin döviz tutma biçimlerine kadar bir dizi kumanda iktisadı sistemleri devreye sokuldu. Finans piyasalarının, mal ve hizmet piyasalarının işleyişinde çok önemli tahribat ortaya çıktı.
Uygulanan irrasyonel faiz siyasetinin içinde bulunulan kurallarda doğal sonucu olan dövizin patlamasına karşı Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) denilen ve yalnızca “zor” kullanılarak sürdürülebilecek, bugüne kadar o biçimde sürdürülebilmiş, ucube bir uygulama hayata geçirildi. Bu sistemin yol açtığı son sonucu piyasadaki TL arzının artması, yani enflasyonun körüklenmesidir. Ortaya çıkan kaotik durumun büsbütün bozduğu beklentiler nedeniyle, tüm ek art kapı müdahalelere karşın, döviz fiyatı da artmaya devam etti doğal. Dövizin artması orta mal bakımından dışa bağımlı Türkiye iktisadı için en kıymetli enflasyon kaynağı. Bu iki kanal birleşince ortaya devasa bir enflasyon seviyesi çıkmaması mümkün değildi ve gerçekten o denli oldu. 2023 Temmuz ve Ağustos aylarında Türkiye’de aylık enflasyon yüzde10 seviyesinde gerçekleşti. Dikkatinizi çekerim, yıllık değil, aylık enflasyon! Aylık değil yıllık enflasyonun yüzde5’in üzerine çıkması bir piyasa iktisadının düzgün çalışma bahtını kıymetli ölçüde azaltmakta. Refah seviyesi bakımından özenmek isteyebileceğimiz tüm ekonomilerde enflasyon yüzde5’in üzerine çıkınca tehlike çanları çalınıyor ve çaba ediliyor.
Türkiye’de bu son enflasyon dalgasının olumsuz bölüşüm tesirlerini kısmen sınırlayan seçimler oldu. Seçimler öncesinde Erdoğan sabit gelirli tüm kısımlara hesapsız bir halde mavi boncuk dağıttı. Minimum fiyata çok yüksek oranda artırımlar yaptı. “Emeklikte Yaşa Takılan (EYT)” iki buçuk milyon şahsa emeklilik hakkı verdi. Ücretsiz doğal gaz sunumu ve gibisi bir dizi ulufe dağıtmak tipi uygulamalar seçimler öncesinde enflasyonun olduğu ölçüde hissedilmesinin ve yaratacağı oy kaybının sınırlanmasına yönelikti. Erdoğan seçimleri kazandı ve tüm bu “irrasyonel” uygulamaların faturalarının ödenmesine, ödetilmesine geldi. İkinci kere salınan motorlu taşıt vergisi, yeni emekli EYT’lilere ödenecek maaşların başka emeklilerden kesilmesi demek olacak formda 2024 yılı başına kadar minimum emekli maaşının 7.500 TL seviyesinde kalacak olması, akaryakıttan doğalgaza kamu tarafından denetim edilen tüm fiyatlardaki harikulâde artışlar, memur maaşlarındaki artışların sınırlanması ödenecek faturaların şimdilik hissettiğimiz kısımları.
Erdoğan’ın şimdiye kadar uygulattığı irrasyonel ekonomik siyasetlerin faturalarının tamamını çabucak ödemeye başlamamızı hala bir nebze geciktiren, yaklaşmakta olan lokal seçimler. Tahayyül edilen tek parti rejiminde kendi denetimi dışında rastgele bir kurum ve kuruluşun olmasına tahammül edemeyen anlayış, hala muhalefetin idaresinde olan büyükşehir belediyelerini kesinlikle kendi denetimine almak peşinde. Bu nedenle kimi faturalar gecikecek, asıl fatura yansıtma seçim sonrasında olacak.
ÖDENECEK BEDEL YÜKSEK OLACAK
Enflasyonda kalıcı düşüş için hangi adımlar atılmalı?
Bizdeki üzere çok yüksek seviyeye ulaşmış enflasyonun belini kırmak için ödenecek bedelin de görece yüksek olacağını beklemeliyiz. Bu bedel büyümeden taviz vermek halinde olacak. Yani Erdoğan’ın kaçınmak için seçimler öncesinde Türkiye’yi sürüklediği yüksek enflasyon nedeniyle ertelediği küçülme kaçınılmaz olacak. Sonuç itibariyle, fiyat artışlarındaki kontrolsüzlüğü gidermek şu ya da bu oranda talep daraltılması gerektiren bir şey. Bu da gelir siyaseti, muhakkak bölümler için gerçek gelir kaybı demek olacak. Bunun en kolay empoze edileceği kesim sabit gelirli çalışan kesim. Bilhassa Türkiye üzere sendikaların çok güçsüz olduğu bir iktisatta memurlar ve öbür fiyatlı ve maaşlı çalışanlar en müdafaasız kalanlar bu durum karşısında. Baş döndüren teknolojik gelişmelerin getirdiği yeni eserlerin ve yeni üretim biçimlerinin alt üst ettiği dünya ekonomilerinin bir birçoklarında da görülen, emeğin ulusal gelirden aldığı hissenin düşmesi Türkiye’de çok daha yırtıcı seviyelerde gerçekleşmeye namzet.
OVP’de zikredilen yüzde65’lik 2023 yılı sonu enflasyon beklentisini kesinlikle pahalandırmak gerekirse, Mehmet Şimşek’in iktisat idaresini devralmasından sonra misyona getirilen yeni TCMB idaresinin her rapor ve açıklamasında yıl sonu enflasyon kestirimini arttırdığını hatırlamakta yarar var! Herhalde yeni vazifeliler gerçek duruma yeni vakıf oluyorlar ve TÜİK üzerindeki makul enflasyon sayısı açıklama baskısı bir ölçüde azaldı. 2023 yılı sonunda gerçekleşecek enflasyonla ilgili benim öngörüm ise, resmi sayılarla yüzde75-80 ve ENAG sayılarıyla da yüzde130-140 bandında olacağı tarafında.
Enflasyonda kalıcı düşüş için birçok koşulun bir ortada yerine gelmesi ve ayrıyeten, klişe tabirle, Türkiye iktisadının yapısal bir dönüşümden geçmesi gerekmekte. Yani, iktisadın şu an içinde bulunduğu durum göz önüne alındığında, kısa ve orta vadede öncelikle kamu harcamalarının (bu ortada kamudaki israfın) kısılması; bu yolla gereğince faiz dışı fazla verilerek dış borç ödemede sorun olmayacağı tarafında memleketler arası piyasalara inanç verilmesi ve sonucunda kısa vadede iktisadın dış kaynak muhtaçlığının sistemli olarak sağlanabilmesi; bu formda döviz fiyatlarının makul ve öngörülebilir seyir izlemesi gerekecek. Uzun vadede ise Türkiye iktisadının yapısal sorunu olan üretim için orta malı ithalatına, yani dövize, çok bağımlılığın endüstride dönüşümle daha hudutlu hale getirilmesi; yüksek katma bedelli eser ihracatı yapma evresine geçilerek ek dış kaynak bulma gereksiniminin olmayacağı kaidelerin sağlanması evresine gelinmesi gerekmekte. Tüm bunlar çok güç dönüşümler. Erdoğan’ın siyasi hesaplarının buna müsaade vereceği noktaya lakin lokal seçimlerden sonra gelebileceğimiz aşikar. O vakte kadar enflasyonda kayda kıymet düşüş beklemek gerçekçi değil.
Erdoğan mahallî seçimlerde de istediği sonucu alırsa Türkiye iktisadını enflasyon kalıcı bir halde kurtulacağı siyasetlere geçilmesi, bu siyasetlerin başarılı olması, sonuç vermesi mümkün mü? Hiç sanmıyorum. Türkiye’deki otoriter rejimin uygunca konsolide edildiği bir noktadan bahsediyoruz bu türlü bir durumda, ki bilhassa tek kişinin denetimindeki otoriter rejimlerin geniş halk kısımlarına yüksek ekonomik refah getirmesi tabiatları gereği mümkün değil, görülmüş de değil. Ekonomiler 1’den büyük zira. Çağdaş bir ekonomiyi hangi ekspertizle ve nasıl karar aldığı aşikâr olmayan, dar bir etrafın yönettiği, hiçbir gerçek toplumsal iştirake açık olmayan bir idare biçimiyle yurttaşlarına refah sağlar duruma getirmek mümkün değil. Demokratik iştirak çağdaş iktisatların duvara toslamasını engelleyen en değerli sistemlerden biri. Kâfi değil, lakin kesinlikle gerekli bir şey. Süratli karar alacağız diye demokratik iştiraki ortadan kaldırarak (artık Türkiye’de temsili demokrasi bile rafa kalkmış durumda, TBMM’nin yetkileri neredeyse göstermelik) çağdaş ekonomileri yönetemezsiniz, lakin dar bir zümreye refah sağlayabilirsiniz, o da temel itibariyle kamu zoru olmak üzere. Kısaca özetlemek gerekirse, muhalefet gerçek bir alternatif haline gelerek iktidar değişikliği gerçekleşmedikçe; hatta daha ileri giderek şu an yönetilmekte olduğumuz, en hafif tabirle tuhaf olan, başkanlık sistemi değişmedikçe Türkiye iktisadının gerçek manada yoluna girmesi mümkün olmayacaktır.
KÖRFEZDEN ARTIK PARA GELMEZ
Ekonomi kurmayları dış kaynak çekmek için ABD’den Körfeze kadar her yere ziyaretler yapıyor. Bunlar ne derece işe yarıyor, yurtdışından yatırım ya da kaynak çekmek için asıl atılması gereken adımlar neler?
Türkiye bugün olağan diyebileceğimiz dış sermayeyi ülkeye çekemiyor. Neden bu türlü olduğu çok karmaşık bir bahis değil, aşağıda daha detaylı değineceğim. Türkiye’nin olağan milletlerarası finans piyasalarından kaynak bulamaması çok doğal, zira Türkiye ekonomik getirinin teminat altında olduğunu düşündürtecek bir hukuk devleti değil. Bu bir hadise. Bir taraftan toplumun her kısmının sesini baskıyla kesmeye çalışacak, bağımsız medyayı, üniversiteleri, iktidarınızı tehdit ettiğinizi düşündüğünüz her hareketi darbe teşebbüsü diye niteleyeceksiniz ve neredeyse büsbütün vesayetiniz altına aldığınız yargıyla kimseye siyasi bakımdan nefes aldırtmamaya çalışacaksınız.. Ayrıyeten ortaya birilerini koymadan efektif bir halde hakkınızı mahkemelerde arayamayacaksınız.. Öteki taraftan orta ve büyük ölçekteki hiçbir ekonomik teşebbüs, yatırım siyasi irtibat ve onay olmadan hayata geçemeyecek.. Sonra da ülkeye dış sermayenin olağan yollardan gelmesini bekleyeceksiniz.. Bu mümkün değil.
Mehmet Şimşek Batı ülkelerinden ve sermaye piyasalarından Türkiye’ye tekrar manalı kaynak girişi olsun diye elinden geleni yapmaya çalışıyor. Ancak öteki yollarla çok bedeller ödemeden, mesela dış siyasette ödünler vermeden, bu türlü bir şey çok mümkün olmayacak. Hatta dış siyasette uzun yıllardan beri çizilen baş döndürücü zikzaklar nedeniyle verilecek odunların bile emniyetli bulunacağı kuşkulu. Ayrıyeten, Erdoğan’ın tek adam olarak her şeyi denetim ettiği bir tertipte Mehmet Şimşek’in ve takımının ne kadar müddet vazifede kalabileceği de muhakkak değil. Erdoğan’ın maksadının lokal seçimleri kazasız belasız kazanıncaya kadar vakit kazanmak olduğu, bu hedefe karşıt olabilecek rastgele bir şeyin yapılmasına müsaade vermeyeceği tarafında kuvvetli telaşlar bulunuyor ve bu telaşları gidermek hiç kolay değil. Körfez ülkelerinden ise zati yüklü ölçüde takviye alındı seçime giden süreçte. Körfez ülkelerinden sürekliliği olabileceğine güvenilebilecek seviyede daha fazla sermaye gelmesini beklemek gerçekçi değil.
Geldiğimiz noktada Türkiye’nin yurtdışından yatırım ya da kaynak çekmesi için yapması gereken birinci ve tahminen de tek şey hukuk devleti normlarına geri dönmek ve bağımsız yargıyı tesis etmek! Elbet ki Erdoğan rejiminde bunun olabileceğini düşünmek, hatta hayal etmek bile güç. Daha birkaç gün evvel Seyahat davası sanıklarının nasıl ağır cezalara çarptırıldığı ortada. Osman Kavala’ya Seyahat davasında verilen cezanın karşılığı, kaldırılmamış olsa, idam.. Dünyada hiç kimseyi Osman Kavala üzere demokrasiye gönülden inanmış bir insan hakları savunucusunun darbeye teşebbüs ettiğine inandıramazsınız. Geldiğimiz noktada iktidarın değişmesinin güzel olacağını yalnızca düşünmek bile darbecilikle suçlanabilecek neredeyse. Anayasal bir mecburilik olan AİHM kararları uygulamak bir kenara bırakılmış durumda.
Türkiye’de son iki yıldır uygulanan iktisat siyasetlerinin tek maksadı var. O da iktidarı kaybetmemek. Bedeli ne olursa olsun seviyesinde bir odaklanma var bu noktaya. Alışılmış bir siyasi partinin iktidarda kalmak için uğraş göstermesi son derece doğal. Lakin bu tüm kurum ve organlarıyla çalışan bir demokratik, hukuk devletinden bahsediyorsak kabul edilebilecek bir yönelim. Yani, güçler ayrılığının olduğu, yasama ve yargının yürütmeyi gerçek manada denetim etme yetki ve imkanı olduğunda geçerli. Geldiğimiz noktada Türkiye’deki cari rejimde güçler ayrılığı diye bir şey kalmadı. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi denilen, örnek alınabilecek rastgele bir ülkede bulunmayan, temel itibariyle tek kişinin her şeyi denetim edebildiği bir başkanlık sistemiyle yönetiliyoruz. Türkiye’yi kimse demokrasi olarak görmüyor. Otoriterliği neredeyse yeni bir anayasayla taçlandırılacak olan cari rejim, hala seçimler bir biçimde yapılıyor diye, rekabetçi otoriterlik olarak isimlendiriliyor, olsa olsa.
Oysa çağdaş bir iktisadın demokrasiye gereksinimi var. Bu yalnızca mülkiyet haklarının korunması konusunda en inanç veren rejimin gerçek manada güçler ayrılığı içeren demokrasiler olması nedeniyle bu türlü değil. Dış kaynak çekmek için hukukun üstünlüğü çok değerli. Tahminen yatırım yapacak dış sermaye için tek kıymetli şeyin karlarına keyfi bir formda el konulmayacağı garantisi olduğu, ötesinin değerli olmadığı söylenebilir. Bu tespit kısmen doğrudur, ancak büsbütün değil. Güçler ayrılığının olmadığı, o çerçevede hukukun keyfi işlediği bir ülkede her türlü kar, mülkiyet hakları her halükarda önemli risk altındadır. O kaidelerde fakat bu yüksek riski karşılayacak ölçüde çok kar beklentisi olan, çok seviyede kar garantisi öngören yabanî, hatta kriminal diyebileceğimiz dış sermaye gelecektir ülkeye. Bir koyup karşılığında en az beş, on geri alacağı konusunda ne biçimde olursa olsun garanti alabilenler, o çok karı içeriden birileriyle paylaşarak yolsuzluklara bulaşmaktan çekinmeyecekler gelecektir. O denli bir durumda ortaya çıkan fotoğraf en fazla ahbap-çavuş kapitalizmi olur ki o çeşit bir ekonomik tertip düşman başına dememiz gerekiyor.
DIŞ YATIRIMCIYA İNANÇ VERMEK ŞART
Türkiye gereksinim duyduğu kaynağı nereden ve nasıl bulacak?
Ekonomik büyüme için Türkiye’nin muhtaçlığı olan şey yatırım, nitelikli yatırım. Yatırımlara eğitim, sıhhat üzere alanlarda yapılacak kamu yatırımları da dahil. Nitelikli yatırımdan kastımız ileri teknoloji içeren ve teknolojik gelişmeyi tetikleyecek ve sürükleyecek yatırım. Kaynak muhtaçlığı derken kastettiğimiz yatırımlar için ayrılacak kaynaklar. Bu kaynakların yurtiçinden karşılanması tasarrufla, yani tüketimden vazgeçerek mümkün. Yarınlarda daha fazla tüketebilmek için bugünkü tüketimden vazgeçmek manasında. Olağan bir de dışarıdan kaynak bulabilirsiniz ki, Türkiye üzere şimdi orta gelir seviyesinde olan ülkeler yalnızca kendi kaynaklarıyla büyümeye nazaran daha süratli büyüyecekleri beklentisiyle bu yola başvuruyorlar. Sahiden de, yurtdışından bulunan kaynaklar gerçek ve yüksek verimli yatırımlar için kullanıldığında ülke kendi başına büyüyeceğinden daha süratli büyüyebilir. Verimli yatırımlar için kullanıldığında dışarıdan borç alınan kaynakların geri ödemesi de bu yüksek getiri sayesinde çarçabuk gerçekleşebilecektir. Zati aldığınız kaynakları geri ödeyebileceğiniz konusunda kâfi itimat veremiyorsanız o kaynakları bulmanız güç olacaktır. Kaynak bulmanın manası ve ekonomik mantığı basitçe bu türlü bir şey.
Türkiye’nin dış kaynak kullanımına ve yatırımlarına baktığımızda iki temel sorun görüyoruz. Bunlar tüketim malları ithalatının yüksekliği ile yatırımlara ayrılan kaynakların değerli bir kısmının verimli yatırım alanı olmayan inşaat kesimine gitmesi. Bilhassa dışarıdan bulunan kaynakların tüketime harcanması sürdürülemez cari açık seviyelerine yol açar ki Türkiye’nin içinde bulunduğu nokta da budur. Bu yapısal problemler dış borçların geri ödenebilmesi konusunda önemli bir riske işaret ettiği için Türkiye dış piyasalardan çok yüksek faiz oranlarında borçlanabilmekte. Yüksek risk primi ödenmesinde Erdoğan’ın son yıllarda uyguladığı ekonomik siyasetlerin pervasızlığının da tesiri bulunmakla birlikte kelamını ettiğim yapısal problemler kendi başlarına dış kaynak bulup kullanma bakımından temel sorun teşkil etmekte. Türkiye bu temel meseleleri uygun siyasetlerle çözmeden uygun şartlarda dış kaynak bulamayacak. Son 20 yılda yap-işlet-devret usulü üzerinden özel kesim aracılığıyla yüksek ölçüde yol, köprü, havaalanı üzere altyapı yatırımları için yurtdışından önemli kaynaklar bulundu. Lakin devlet tarafından verilen kullanıcı sayısı garantileri sayesinde gelmiş olduğu görülen bu dış kaynakların geri ödemesi fahiş denilebilecek seviyede olmakta.
Türkiye’nin öncelikle ehil, faal, şeffaf ve hesap verebilir bir kamu idaresini gerçek manada oluşturarak dış yatırımcılara itimat vermesi gerekmekte. Bu olduğu takdirde gerek memleketler arası kuruluşlardan kamu yatırımları için kaynak bulabilecek, gerekse yarattığı sağlam ekonomik ortam özel dal yatırımları için dışarıdan kaynağı milletlerarası sermaye piyasalarından rahatlıkla çekebilecektir. Özetle, memleketler arası sermaye piyasalarına entegre olmuş iktisadıyla Türkiye’nin sorunu nereden kaynak bulacağı değil, uygun şartlarda dış kaynak bulmasını sağlayacak kamu idaresini ve ekonomik görünümü oluşturamamış olmasıdır.
SON KELAMI ERDOĞAN SÖYLÜYOR
Mehmet Şimşek bakan olduktan sonra yaptığı birinci açıklamada “Rasyonel bir tabana dönme dışında seçenek kalmamıştır” demişti İktisatta gelinen noktada hakikaten rasyonel tabana gerçek gidiş var mı?
Erdoğan’ın 2023 seçimleri öncesinde uyguladığı seçimi kazanmak ve iktidarını sürdürmek için ne gerekiyorsa yapmaktan ibaret iktisat siyasetlerini irrasyonel buluyoruz, fakat bu natürel uygulanan siyasetlerin Erdoğan açısından rasyonel olmadığı manasına gelmiyor! Tam aksisi, uyguladığı siyasetler Erdoğan’ı emeline tam olarak ulaştırdı, tekrar cumhurbaşkanı seçildi ve TBMM’de denetimi kaybetmedi. Yani uygulattığı siyasetin kendisi açısından büsbütün rasyonel çıkması kelam konusu. Ekonomiyi uçuruma sürüklemekte olduğunun farkında olmaması mümkün değildi ve seçimi kazandıktan sonra yaptığı birinci iş Mehmet Şimşek’i bakan atayarak memleketler arası finans merkezlerine sinyal göndermek oldu. Ayrıyeten kendisine seçim öncesi istediği her türlü popülist siyaset uygulamayı yapabilme imkanı vermekle birlikte finans piyasalarının hiçbir biçimde ciddiye almadığı Merkez Bankası idaresinin değiştirilmesine de yol verdi. Alışılmış bir hudut içinde tuttu yaptığı değişiklikleri. Herkesin başarısız oldu diye değiştirdiğini düşündüğü eski Merkez Bankası liderini BDDK Lideri olarak atayarak Mehmet Şimşek’i büsbütün de hür bırakmadı. Eski Merkez Bankası liderinin Erdoğan’a hedefine ulaşması bakımından verdiği takviyeyle aslında başarılı bulunmuş olduğunu, başarılı olduğunu da teslim etmek gerekmekte.
Mehmet Şimşek iktisadın başına geldi, lakin aslında kesin karar verici hâl3a Erdoğan ve o denli olmaya da devam edecek. Mehmet Şimşek’in kalıcı olup olmayacağı lokal seçimler sonrasında anlaşılacak. Lakin yüksek ihtimal gözükmüyor. Erdoğan bir siyasetçi ve kendisi için asıl olan iktidarda kalmak. Bunun için yapmayacağı yok. Mehmet Şimşek iktisadın başında ve Merkez Bankası üst idaresi piyasalarca liyakatli bulunan bireylere teslim edildi ve şu an yerçekimini yok sayan, iki kez ikinin ne isterseniz olabildiği fantastik siyaset kararlar değil, kabul edebileceğimiz manada rasyonel kararlar Erdoğan’ı büsbütün yok saymayan bir hızla de olsa alınıyor gözüküyor.
EKONOMİYİ RAHATLATACAK ADIM YOK
Atılan adımları nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ekonomiyi gerçek manada rahatlatacak siyasi ortam değişikliği kelam konusu değil ve bizatihi de olacak gözükmüyor. Nitelikli gençlerimizin yüzde 70’inden fazlası hala bir an evvel yurtdışına kapağı atmak istiyor. Zira temel hak ve özgürlükler konusunda tasa duymayacakları, özel hayatları ve tercihleri nedeniyle baskıya ve ayrımcılığa uğramayacakları, makamlara siyasi kayırmacılık yoluyla değil liyakatle gelinecek, yargının tarafsız ve adil olacağı bir hukuk devletinde yaşayabilme ihtimali olabileceği konusunda ümitlerini kaybetmiş durumdalar. Bu gidişata mani olabileceği konusunda muhalefet de hiç inanç ve umut vermiyor onlara. İçinde bulunduğu haliyle muhalefet de bu güvensizliği tam olarak hakkediyor. Mahkemelerin siyasetin güdümünden çıkacağına dair bir işaret yok, tam zıddı Kavala kararı üzere kararlar çıkabiliyor. Merkez Bankası yeni üst yönetimindekilerin hepsi Boğaziçi Üniversitesi mezunu, lakin Boğaziçi Üniversitesini sıradanlaştırmaktan ve o yolla yok etmekten öbür sonuç vermeyecek olan müdahale sürat kesmeden devam ediyor.
EN CAN YAKICI SORUN ENFLASYON
Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı problemleri hangileri?
Mehmet Şimşek, misyona geldikten sonraki birinci resmi beyanatında Türkiye iktisadı için iktisadi rasyonaliteye dönmekten diğer deva kalmadığını söyledi. Böylelikle geçen yıl yaptığım iktisadi rasyonalitenin terkedilmiş olduğu tespitini doğrulamış oldu.
Rasyonaliteye dönülmüş olduğuna nazaran şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı sorunu enflasyondur diyebiliriz. Ayrıyeten buna bağlı olarak geniş halk bölümlerinin içine düştüğü ve bu iktidar altında enflasyonla gayret edilirken daha da artacak olan yoksulluk sorunu.
Tabii rasyonaliteye dönülmüş olmasının ne kadar süreceğini mahallî seçimler sonrasında anlayabileceğiz. Erdoğan lokal seçimleri kazanırsa iktisat siyasetlerine ne olacağını bilmiyoruz. Kaybederse ne olacağını da bilmiyoruz.
KURTULUŞ İÇİN REÇETE YOK
Bu krizden çıkış için sizin bir kurtuluş reçeteniz var mı neler önerirsiniz?
Ekonomik sıkıntılarımızın temeli siyasaldır ve siyasi tablo değişmeden iktisadın düzelmesi mümkün gözükmemektedir. Son mayıs ayındaki seçimler sonrasında devam eden Erdoğan iktidarının seçimi kazanmak için uyguladığı ve başarılı olduğu irrasyonel iktisat siyasetlerine devam etmesi için neden kalmadığı, seçimi kazanmış olduğu öne sürülebilir. Öteki taraftan, siyasi tablonun büyük ölçüde birebir kalmış olması, iktisadın içinde bulunduğu çıkmaza girmesinin temel nedenlerinden olan ve efektif olarak tek adam rejimi olan cari başkanlık sistemi devam etmektedir. Bu da ekonomiyi içinde bulunduğu krizden çıkaracak siyasetlerin geliştirilip uygulanmasına mahzur teşkil edecektir. Şu anki idare biçimimiz ve iktidar altında geçerli olabilecek bir kurtuluş reçetesi olabileceği kanaatinde değilim.
İŞSİZLİK YÜZDE 12’YE ÇIKABİLİR
2024’te büyüme, işsizlik, kur, faiz, cari açık konusunda öngörüleriniz neler?
Öncelikle, kelamını ettiğiniz göstergelerle ilgili varsayım yapabilmek için 2024 yılında iktisat idaresinin ne biçimde olacağı hakkında iddia yürütmek gerekiyor. Son seçimler sonrasında Erdoğan tarafından vazifeye getirilen Mehmet Şimşek’in dönüldüğünü söylediği rasyonel ekonomik siyasetler 2024 yılında devam edecek midir? Bu sorunun yanıtını şimdi tam olarak bilemiyoruz. Önümüzde 2024 Mart ayında yapılacak lokal seçimler var. Erdoğan 2019’da kaybettiği İstanbul ve Ankara üzere büyükşehir belediyelerini kesinlikle geri almak istiyor. Bu gayeye yönelik olarak yeni iktisat idaresinin neleri ne kadar yapmasına seçimler öncesinde ne kadar müsaade verecektir? Mehmet Şimşek ve takımı seçimler istediği üzere sonuçlanırsa misyonda kalacak mıdır, istediği üzere sonuçlanmazsa misyonda kalacak mıdır? Münasebetiyle ekonomik göstergelerle ilgili öngörü yapmaya mahzur çok kıymetli bir belirsizlik vardır ki, bu da aslında iktisadın içinde bulunduğu krizi yaratan cari başkanlık sisteminin farklı bir görünümüdür.
Buna karşın, Mehmet Şimşek ve takımı tarafından hazırlanmış olan OVP’de yer alan öngürüleri temel alarak ve Mehmet Şimşek’in 2024’te de vazifesine devam edeceği ve devreye soktuğu iktisadi rasyonaliteden koplulmayacağı varsayımıyla değerlendirmede bulunalım.
OVP’de 2024 yılında iktisadın yüzde 4 büyüyeceği, işsizliğin yüzde10.3 seviyesinde gerçekleşeceği, yıl sonu tüketici fiyat endeksinin (TÜFE) ise yüzde 33 olacağı öngörülmektedir.
Enflasyonun 2023 yılı sonu için öngörülen yüzde 65 seviyesinden yüzde 33’e inmesi önemli bir enflasyon düşüşünün öngörüldüğüne işaret etmektedir. Seçim sonrasında artan döviz kurlarının ve getirilen yeni vergilerin sonucu olarak 2023 yılı sonu enflasyonunun yüzde 80’e yaklaşması, 2024 yılı başında da bir mühlet yüksek seyretmesi şaşırtan olmayacaktır. Bu çerçevede 2024 yılı sonu için enflasyon oranının yüzde 45-50 bandında kalacağı, buna paralel olarak TCMB gösterge faizinin de yıl boyunca bu seviyenin altında kalmayacağı varsayılabilir. Enflasyondaki düşüşü getirmesi beklenecek bu faiz artışının neden olacağı yavaşlama ile öbür beklenen olumsuz gelişmeler (ihracat pazarlarındaki muhtemel daralma) sonucu 2024 yılı için büyüme oranının yüzde 3’ün altında kalması daha muhtemeldir. Büyümedeki bu hudutlu kalışın istihdama yansıması sonucu işsizliğin yüzde 12 düzeyine gelmesi şaşırtan olmayacaktır. OVP’de öngörülen cari açığın gayri safi ulusal hasılanın yüzde 3.2’si seviyesinde olacağı iddiası, büyümenin hudutlu kalması varsayımıyla iç tüketimin de azalacağı göz önüne alındığında, gerçekleşebilir. 2024 sonu dolar kuru için verilebilecek bir iddia, enflasyon oranı iddiamız de göz önüne alınarak, en az 40 TL/dolar olabilecektir.
