Yıllar içinde onlarca canlı radyo yayınları yaptım, dinleyiciler önünde paneller yönettim. Bunların sonunda izleyicilerden soru alma vakti geldiğinde erkeklerin daima bayanlardan daha evvel ve daha fazla el kaldırdığına şahit oldum. Bunun nedenleri ve aşmanın yolları ne olabilir?
Kadınların daha az soracak sorusu olması da mümkün. Ancak birden fazla defa, toplantı bitimi ayak üstü sohbetlerde bayan izleyicilerden sorular geliyordu ve bunların hepsi de çok uygun sorulardı.
Bu bahse dair araştırmalara baktığımda birçok, halka açık etkinliklerden fazla akademik konferanslardaki izleyicileri gözlemleyerek yapılmıştı, lakin yeniden de öğreticiydi. Bilgiler buralarda da durumun tıpkı olduğunu gösteriyor.
Örneğin, Berkeley’deki California Üniversitesi‘nden Shoshana Jarvis‘in 2022’de yayınlanan bir çalışmasında, biyologlardan astrofizikçilere ve ekonomistlere kadar herkesin katıldığı bir konferansta kimlerin soru sorduğu gözlemlendi.
Bu, soru sormak istediğinizde yerinizden kalkmanız ve herkes sizi izlerken bir mikrofonun önünde sıraya girmeniz gereken konferanslardan biriydi. Delegelerin %63’ü erkekti, münasebetiyle soruların %63’ünün erkeklerden gelmesini bekleyebilirsiniz, fakat aslında soruların %78’ini erkekler sordu.
Aynı durum, şu anda University College London‘da vazife yapan Alecia Carter tarafından yürütülen bir çalışmada 10 ülkede 250 akademik kısım semineri gözlemlendiğinde de ortaya çıktı. Carter, kadın-erkek oranlarının ortalama olarak eşit olmasına karşın bayanların soru sorma mümkünlüğünün erkeklerden iki buçuk kat daha az olduğunu tespit etti.
PEKI KİMİ BAYANLARI SORU SORMAKTAN ALIKOYAN NE?
ENDİŞELER
Görünüşe nazaran sorulacak bir soru olmaması değil. Alecia Carter 20 ülkeden 600 akademisyenin anket cevaplarını inceledi. Hem erkeklerin hem de bayanların, akıllarında bir soru olsa bile bazen sormak istemediklerini söylemeleri değişikti.
Ancak bayanların birden fazla, soru sormak için yüreklerini toplayamadıklarını, bağlamı yanlış anladıklarından kaygı ettiklerini, konuşmacının çok seçkin ya da göz korkutucu olduğunu ya da kendilerinin âlâ bir soru soracak kadar zeki olmadıklarını düşündükleri için geri durduklarını söylüyordu.
Hiç kimse bir soru sorduğunda, yüzlerce kişinin önünde mevzuyu kaçırdığının söylenmesini istemez. Lakin bu çalışma, bu olasılığın bayanları daha fazla caydırdığını gösteriyor.
ABD’de Jarvis, bayanların soru sorma konusunda çok telaşlı hissettiklerini, erkeklerin ise soru sormadıklarında bunun diğerlerine alan açmak için olduğunu söylediklerini tespit etti. Bu da kimi erkeklerin soru-cevap kısmına hakim olmamak için etkin adımlar attığını gösteriyor.
Kadınlara kıyasla iki kat daha fazla erkek, bir kusur tespit ettikleri için soru sorduklarını belirtiyordu. Bunlar akademik etkinlikler olduğundan, konuşmacıların tenkitlere karşılık vermesi sürecin bir modülü sayılıyor.
Araştırmalar ayrıyeten bayan ve erkeklerin sordukları soruların niteliğini de inceledi. Bazen erkeklerin daha uzun sorular sormaya ya da bir seferde birden fazla soru sormaya daha yatkın oldukları belirlendi. Lakin öbür bir çalışmada bu bakımdan cinsiyete bağlı farklılıklar tespit edilmedi.
Yani araştırmalarda bariz tek gerçek fark, birinci etapta kimin soru sormaya istekli olduğuyla ilgili.
Zaten herkesin soru sorması için vakit olmadığından, birtakım bireylerin istekli olmamasının kıymeti olmadığı argüman edilebilir. Sorun şu ki, şayet izleyicilerin yarısı bu bakımdan isteksizse, o vakit çok daha çeşitli ve değişik sorular alma ihtimali azalabilir. Gereğince temsil edilmeyen yahut marjinalize edilmiş başka kümelerin da soru sormaktan çekinip çekinmediklerine bakmak enteresan olabilir.
Bir iş ortamında, soru sormak fark edilmenizi sağlayabilir ve en uygun işleri almak istiyorsanız, görünürlük kıymetlidir. Fransa’daki bir konferansta yapılan bir çalışmada, Fransa’da Pasteur Enstitüsü‘nden araştırmacı Junhanlu Zhang, insanların seri soru soranların isimlerini hatırlama olasılıklarının daha yüksek olduğunu gördü. Elbette bu, isimlerinin kesinlikle olumlu hatırlandığı manasına gelmiyor. Tahminen de daima soru soran hudut bozucu kişi olarak hatırlanıyorlardı!
Genel olarak daha az sayıda bayanın soru sormasıyla ilgili bir öteki sorun da, akademik mesleklerinin başındaki bayanların, örnek alacakları daha az sayıda görünür rol modele sahip olması.
NE YAPILABİLİR?
Peki daha fazla bayanın istedikleri takdirde soru sormalarını sağlamak için ne yapılabilir?
İlk bakışta pandemi ileriye dönük bir yol göstermiş üzere görünebilir. Çevrimiçi (online) etkinlikler, yüksek sesle tek söz etmek zorunda kalmadan soru sormak için yeni fırsatlar sundu: Soruları ekrandaki sohbet kutusuna yazarak, bazen de anonim olarak sorabilirsiniz.
Ayrıca giderek daha fazla yüz yüze aktiflikte, telefonla sorunuzu direkt oturum liderinin elindeki tablete gönderdiğiniz uygulamalar kullanılıyor. Böylelikle soru sorduğunuz hususta bir şey söylenmiş ve dikkatinizden kaçmışsa, moderatör bunu zati iletmeyecektir.
Peki bu durum tasanın bir kısmını ortadan kaldırabilir ve çevrimiçi etkinliklerde bayanlar da erkekler kadar çok soru sorabilir mi? Ne yazık ki Zhang’ın çalışmasına nazaran o denli değil.
Zhang, Haziran 2021’de Fransa’da çevrimiçi düzenlenen biyoinformatik bahisli bir konferansta bayanlar ve erkekler tarafından sorulan soruların sayısını kaydetti. Bu, yakın vakte kadar delegelerin çoğunluğunun erkek olduğu bir alandı, lakin konferans çevrimiçi hale geldiğinde, neredeyse eşit sayıda erkek ve bayan katıldı.
Yine de erkekler 115 soru sorarken bayanlar 57 soru sormuştu. Ayrıyeten yaş ve kıdem farkı da gözlenmiş, 35 yaş üstü erkekler genç bayanlara ve azınlıklara kıyasla dokuz kat daha fazla soru sormuştu.
Sussex Üniversitesi‘nden Gillian Sandstrom, moderatörlerin herkesin soru soracak kadar rahat hissetmesini sağlamaya çalışması gerektiğine inanıyor. Zhang’ın çalışmasında, oturum liderinin cinsiyetinin rastgele bir tesiri olmadığı görüldü. Lakin moderatörün teşvik için kullanabileceği stratejiler olabilir.
İlk soruyu bir erkek sorduğunda, akabinde daha az sayıda bayanın soru sorduğu tespit edildi. O halde, birinci soruyu sorması için bir bayana kelam vermek ve ülkü olarak çok kıdemli olmayan birini seçmek yardımcı olabilir.
Tabii ki bu fakat daha kıdemsiz bir bayanın soru sormak için elini kaldırması durumunda işe yarayacaktır. Hiçbir bayan soru sormak istemediğinde, dinleyicilere bu alandaki araştırmalardan bahsettim ve açıkça birinci soruyu sormak isteyen bir bayan olup olmadığını sordum.
Aynı araştırma alternatif bir seçeneği de ortaya koyuyor:
Toplantı ya da konferansta ile izleyicilerin soru-cevap kısmına geçmeden, ana konuşmacı ya da panel sonrası kısa bir orta vermek. Bu insanlara sorularını yanındakilerle paylaşma ve denetim etme fırsatı veriyor. Bunu denediğimde çok daha fazla soru geldiğini gördüm.
Kadınların daha uzun oturumlarda daha fazla soru sordukları da tespit edildi. Bu nedenle herkesin onaylayacağı bir şey olmasa da, tahminen dinleyicilerin sorularına daha fazla vakit ayırmak gerekir.
Bu mevzuda şimdilik akademik ortamlarda yapılan araştırmaların sonuçlarını temel alıyoruz, lakin tıpkı şeyin halka açık toplantılarda da olup olmadığını bilmek enteresan olacaktır. Bu stratejiler, yalnızca bayanlara değil, marjinalize edilmiş ve konuşma mümkünlüğü düşük hisseden herkese yardımcı olma avantajı da taşıyor.
