700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri Bursa’da Uludağ’ın eteklerinde yer alan “Kızık” köylerinin kurulma hikayesini ve tarihini bir de bizden dinleyin… Cumalıkızık, Değirmenlikızık, Fidyekızık, Hamamlıkızık ve Derekızık olmak üzere 5 farklı köyden oluşan ‘kızık’ köyleri, Bursalılar için ‘kaçamak yerleri’nin başında geliyor. Bir rivayettir ki, Kızıklar Boyu’nun Bey’i Osmangazi’den Bursa’ya yerleşmek için bölge ister. Osmangazi köylerin şu anki yerlerini Kızık Bey’ine verir. Bey’in oğulları birer bölge seçer ve yerleşir.

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

BURSA – Uludağ’ın yamaçlarında, gerek doğal güzelliği gerekse tarihi ile kendine hayran bırakıyor ‘kızık’ köyleri. Peki ‘kızık’ köylerinin tarihi ve hikayesi hakkında neler biliyorsunuz?

Cumalıkızık, Değirmenlikızık, Fidyekızık, Hamamlıkızık ve Derekızık olmak üzere 5 farklı köyden oluşan ‘kızık’ köyleri, Bursalılar için ‘kaçamak yerleri’nin başında geliyor.

Peki köylerin isminin sonundaki ‘kızık’ın anlamını merak ettiğiniz oldu mu?

O zaman açıklayalım… Öz Türkçe olan “Kızık” kelimesi,  “Kıs-/Kız” kökünden geliyor. Lokasyonu sebebiyle verilen adın anlamı ise ‘kuvvetli’ ile ‘kahraman’…

Bursa ilinin Kızık köyleri, Bursa’nın doğusunda yer alan, tarihi ve doğal güzellikleriyle ünlü bir bölgedir. Kızık köyleri, tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış ve kültürel miraslarını günümüze kadar korumuşlardır. Bölgede yer alan köyler şunlardır:

1. Kızık Köyü: Bölgenin en ünlü köylerinden biridir. Osmanlı döneminden kalma tarihi evleri, dar sokakları ve geleneksel yaşam tarzıyla ünlüdür. Kızık Köyü, 2014 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne dahil edilmiştir.
2. Cumalıkızık Köyü: Osmanlı döneminden kalma tarihi evleri, dar sokakları ve doğal güzellikleriyle ünlüdür. Cumalıkızık Köyü, Bursa’nın en popüler turistik yerlerinden biridir.
3. Hamamlı Köyü: Termal kaynakları ve doğal güzellikleriyle ünlü bir köydür. Hamamlı Köyü, Bursa’nın en eski köylerinden biridir ve tarihi evleriyle dikkat çekmektedir.
4. Değirmenlikızık Köyü: Osmanlı döneminden kalma tarihi evleri ve doğal güzellikleriyle ünlü bir köydür. Değirmenlikızık Köyü, Bursa’nın diğer Kızık köylerine göre daha az bilinen ancak keşfedilmeyi bekleyen bir yerdir.
5. Derekızık Köyü: Tarihi evleri, dar sokakları ve doğal güzellikleriyle ünlüdür. Derekızık Köyü, Bursa’nın Kızık köyleri arasında yer alan en küçük köydür.

Bursa’nın Kızık köyleri, tarihi ve kültürel değerleri, doğal güzellikleri ve geleneksel yaşam tarzlarıyla ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir.

İşte ‘kızık’ köylerinin tarihi…

Kızık köyleri, 1300’lü yıllarda, Oğuz Boyları’ndan Kızık Boyu tarafından kuruldu.

Kent Bizanslıların egemenliğindeyken kurulan köyler, Osmanlı mimarisine güzel örnekler sunuyor.

700 yıldır korunan tarihi dokusu ile ziyaretçileri kendine çekmeyi başarıyor.

İşte hikayesi

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

Bir rivayettir ki, Kızıklar Boyu’nun Bey’i Osmangazi’den Bursa’ya yerleşmek için bölge ister. Osmangazi köylerin şu anki yerlerini Kızık Bey’ine verir. Bey’in oğulları birer bölge seçer ve yerleşir.

İşte bu oğulların her birinin ismi, yerleştiği bölgelere verilir.

Cumalıkızık hakkında ise birkaç rivayet var. Bir rivayet Bey’in oğullarından Cumali’nin yerleştiğini söylerken, diğer bir rivayet köyün kurulduğu günün cuma olduğu için bu ismi aldığını söyler.

Günümüzde 5 farklı ‘kızık’ köyü bulunsa da geçmişin belgelerine bakıldığında, 14 farklı köy karşımıza çıkıyor.

Bu köyler zamanın koşulları, doğal afet ve şehirleşme derken günümüze ulaşamıyor ve yok oluyor…

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

Bunlarla birlikte Horasan’dan gelen dervişler de buralara yerleşmişlerdir. 1865 tarihli bir vakfiye belgesinde; Cumalıkızık’ın “Orhan gazi Vakfı”na bağlı olduğu belirtilmektedir.

Vakfın kuruluşu ise 1339 yılına dayandırılır. Bu nedenle vakfa bağlı Kızık köylerinin bu tarihten birkaç yıl önce kurulduğunu söylemek yanlış olmaz.

Kızık köyleri İç Anadolu’dan Bursa’ya gelen İpek Yolu kenarında sıralanmışlardır. Bu yolun bir kolu Aksu/Gülçiçek (Çiçek Dede) ‘den geçerek İnegöl’e doğru giderdi.

Kızık köyleri yakınından geçen İpek Yolu’nun bir kolu da Kestel’den sonra Çataltepe köyü üzerinden Dimboz boğazını aşarak Yenişehir ovasının güneyinden İnegöl, Bilecik ve İznik yönüne doğru ayrılırdı. (Bursa kütüğü 111/81, Bursa sicilleri 1073/14)

Bu yollar üzerinde Çiçek Dede, Geyikli Baba ve Akbıyık Sultan gibi derbentlik işleri ile görevli tekkeler vardı. Ne güzel yollar imiş…

Kızık köyleri Uludağ’dan gelen dereler üzerinde kurulu değirmenleri ile de ünlüdür. Eskiden Cumalıkızık’ta 6, Fidyekızık’ta 3 ve Değirmenlikızık’ta 13 su değirmeni bulunuyordu.

Kızıklar ürünlerini Bursa-Tahtakale’deki Kapan Han’da satarlardı

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

İstanbul Topkapı Sarayı’nın sebze ve meyve ihtiyacının büyük bir bölümü Bursa Kızık köylerinden sağlanırdı. Et ihtiyacı için tavuk ve koyun da gönderilirdi saraya..

Uludağ’ın kuzeye bakan yamaçlarında yeşillikler içinde yer alan Bursa’nın Kızık adlı köyleri, 700 yıllık bir efsanedir. Osmanlı’nın ilk yıllarından beri varlıklarını sürdürüyorlar.. Bunlar Uludağ’ın boynuna asılmış beşibiryerdeler gibi durmaktadırlar. Bu köyler; Osmanlı’nın, Türk’ün Anadolu’daki damgaları, mühürleridir.

Eskiden Bursa’nın doğusunda(Uludağ etekleri) Kızık adlı birçok köy bulunuyordu. 1685 tarihli ve Es Seyit el Mehmet imzalı bir kadı sicilinde Cumalıkızık’tan söz edilir. Aslında kadı sicillerinde 10’dan fazla Kızık adında köyden bahsedilir. Bugün bunlardan Derekızık, Hamamlıkızık, Cumalıkızık, Fidyekızık ve Değirmenlikızık köyleri kalmıştır. Diğerleri çeşitli nedenlerle ortadan kalkmıştır.

Bursa’daki Kızıklarla ilgili olarak birçok söylence anlatılagelmiştir

DEREKIZIK:

Uludağ’ın kuzeye bakan yamaçlarında birkaç km. arayla sıralanan bu köylerin en doğuda olanı bugün Kestel ilçesi sınırları içinde kalan Derekızık’tır. Dere kenarında kurulduğu için bu adı almıştır. Kimin kurduğu belli değildir!

Uludağ’ın kuzeye bakan eteklerinde yer alan bir dizi Kızık köyünden en doğuda olanı. Orta büyüklükte ve çok eski bir köydür. Kestel’e 6 km. Bursa merkezine 18 km. uzaklıktadır. Bugün için tam köy özelliğini koruyan tek Kızık yerleşmesidir. Öbür Kızık köyleri gibi Osmanlı Devleti’nin ilk yıllarında kurulmuştur.

Köyün adının yer aldığı en eski belge 1486 yılına ait bir kadı sicilidir.1521 yılına ait tahrirat defterlerinde de yer alan köy YEŞİL CAMİİ VE TÜRBENİN MİMARI Hacı İvaz Paşa’nın tımar arazisi üzerinde görülüyor. Bu nedenle Hacı İvaz Paşa Kızığı diye de tanınır. Daha sonra Hacı İvaz Paşa’nın oğlu Mahmut Çelebi’ye vakıf olarak tahsis edilmiştir. Buradaki arazi gelirlerinden elde edilen öşür vergisi Mekke’ye gönderilirdi.

Bir dönem Ali adında birinin naipliği altında kaldığından, “Naib Ali’nin yeri” ve “Naib Kızık”ı olarak da bilinir.

Bir ara Vani Mehmet Efendi adlı bir zatın vakfı olmuştur.

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

XIX.yy. sonlarında Filibe ve Batum’dan gelen göçmenler de buraya yerleştirilmişlerdir. Kurtuluş Savaşı sırasında silah arama bahanesiyle Yunan askerlerince basılan diğer köyler gibi tahribata uğramıştır. 1581 yılında 36 hane 5 bekar kişi oturmaktadır burada. 1907’de 51 hanedir. 1927 yılındaki Cumhuriyet’in ilk nüfus sayımında köyde 439 kişinin yaşadığı tespit edilmiştir. 1990’daki sayımda nüfusu 574’e çıkmıştır.

Köy arazisi geniş olduğu için buralarda Saitabat ve Burhaniye adlı köyler kurulmuştur. Şu anda Saitabat turistik bir yer olmuştur. Diğerleri sırasıyla Hamlı Bey tarafından kurulduğu belirtilen Hamamlıkızık, sonra Cumalı Bey tarafından kurulmuş olduğu söylenen Cumalıkızık, Fethi Bey tarafından kurulan Fethiye/Fidyekızık ve en batıda Bursa’ya en yakın konumda bulunan Değirmenlikızık köyünün ise değirmenlerinden dolayı bu adı aldığı söylenir…

İlk söylediğimiz gibi sondakinin de kimin tarafından kurulduğu bilinmiyor! Dal Bey tarafından kurulduğu söylenen Dallıkızık ile Bayındır Bey tarafından kurulmuş olduğuna dair söylentiler olan Bayındırkızık köylerinin bugün yerleri tam olarak belli değildir. Yalnız aynı bölgede yer aldıkları kesin. Tam yerleri konusunda çeşitli görüşler var.

Bir başka rivayete göre ise; Hamamlıkızık adının bu köyde hamam bulunmasından, Cumalıkızık adının, çevre köylülerin buradaki camide cuma namazı kılmalarından, Fidyekızık adının tutsaklardan fidye almalarından, Bayındırkızık adının bu köyün güzel ve bakımlı olmasından, Dallıkızık adının ise bu köyün çok sık ağaçlar içinde kurulmuş olmasından geldiği anlatılır!. Yukarıda da değindiğimiz üzere, Derekızık ve Değirmenlikızık köylerinin adlarının nereden geldiği zaten adlarından belli. Yalnız kimler tarafından kuruldukları bilinmiyor! Bu husus söylencelerde yer alan diğer bir adının da Kazıklı olduğunu ileri süren yazarlar vardır.

Bursa’nın Kızık adlı köyleri geçmişle gelecek arasında bir köprü gibidir.

Kızık köylerinin yerleştiği arazi Orhan Gazi vakıfları arasında söylenir.

NE BÜYÜK BİR ADAMMIŞ ORHAN GAZİ

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

Orhan Gazi’nin 1360 tarihli İmaret Vakfiyesi belgesinde Kızık köylerinin vakfedildiğine dair bir kayıt yoktur. 1400 yılındaki Molla Fenari tarafından onaylanan bir belge ile “Şüsteri Bahçesi”nin (Yıldım Külliyesi) kullanım hakkı Orhan Gazi vakfından ayrılmış ve Yıldırım vakfına dahil edilmiştir. Buna karşılık Bayramiçoğlu Yusuf-u Saveci bin Oruç Gazi’nin Yıldırım’a bağışladığı Orta Kızık köyü de Orhan Gazi vakfına devredilmiştir.

HAMAMLIKIZIK ve CUMALIKIZIK 1487 Yılı tahrir defterinde Orhan Gazi vakfına ait gösterilmiştir.

HAMAMLIKIZIK

Bursa’nın doğusunda sıralanmış 7 Kızık köyünden biridir. Bazı kayıtlarda adı, Kızıkhamamı olarak da ifade edilir Burası yakın zamanlarda Köy Uludağ’ın kuzey yamaçlarındaki bir vadinin kenarında yer almaktadır. Bu adı vadi içinde, kısılıp kaldığından dolayı aldığı söylenegelmiştir.

Orhan Gazi’nin vakıf köylerinden biridir. O yıllarda burada birkaç hane yaşıyordu. 1521 tarihli tahrirat defterinde adı geçer.

Abdurrahman Çelebi adında bir zat buraya hamam yaptırmıştır. Buradan elde edilecek gelirin Kur’an okunması için harcanmasını istemiştir. Buradaki hamama ‘Kısık Hamamı’ denmiştir Adı da anlaşılacağı gibi bununla ilgilidir. Hamamın tarihi özelliği vardır.

1665 yılındaki kayıtlardan Hacı İvaz Paşa’nın burada 300 kuruş değerinde 2 bahçesinin bulunduğunu öğreniyoruz.

1581 yıllığına göre köyde 23 hane ve 8 bekar kişi yaşıyordu. 1907 de 77 hanenin bulunduğu yazılıdır. 1927 yılında 468, 1990’da ise 782 kişi ikamet ediyordu.

Kurtuluş Savaşı sırasında öbür Kızık köyleri ile beraber düşman kuvvetleri silah arama bahanesiyle köyü basıp halkın malına ve canına zarar vermişlerdir. Köy kestaneleri ile de ünlüdür.

CUMALIKIZIK:

Neredeyse bütün Türkiye hatta dünya tarafından tanınan çok eski bir Osmanlı köyüdür. 150-200 yıllık tarihi evlere sahiptir. Tarihi bir sit alanıdır. Köyde uzun yıllardır araştırma ve restorasyon çalışmaları yapılmaktadır. Bursa’nın en ünlü köylerinden biridir. Uludağ’dan gelen Büyükbalıklı deresinin aktığı vadide bulunmaktadır. Tarihsel ve doğal yönleri ile öne çıkan bir köydür. Eskiden çevre köylerin burada cuma namazı kılmalarından dolayı köy bu adla anılmıştır! Tarihi kayıtlarda geçen Ortakızık adının aynı köyü işaret ettiği sanılıyor!

1865 tarihli bir vakfiye belgesinde II. Osmanlı padişahı Orhan Gazi’nin vakıf köylerinden biri olarak gösterilmektedir. Vakfın kuruluş tarihinin 1339 yılına dek gittiği ifade edilir!. Köyün kuruluşu da bu yıllarda olmalı.

Osmanlı’nın son döneminden kalma evleri ile otantik bir yapı gösterir. Bu evler kahvaltı evi ve pansiyon olarak kullanılıyor Cumalıkızık kültür turizmini geliştirme projesi AB tarafından desteklenmektedir. Tarihi camisi ve evleri koruma altına alınmıstır.

Bir müze köy görünümündedir

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

Köyde ‘Sal Dede’ adında tarihi bir şahsiyetin gömütü bulunuyor. Bu zatın adına her yıl anma törenleri düzenleniyor. Buradaki tarihi eserlerin ne zaman ve kimin tarafından yapıldığı belli değildir!

Tarihi ve dizi film çekimlerinde burası doğal plato olarak kullanılmıştır. 250’yi aşkın ev, taş döşeli dar sokaklar koruma altına alınmıştır. Köyün içinde dolaşırken kendinizi Osmanlı döneminde zannedebilirsiniz. Köy Kurtuluş Savaşı yıllarında yakılıp yıkılmıştır.

1581 yılı kayıtlarında 67 hane ve 29 bekar kimsenin yaşadığı yer almaktadır. 1844-1845 de 84 hane ile bunların içinde yer alan 13 haneyle birlikte toplam nüfusu 422 ve 485 olarak tespit edilir. 1863 de 106 hanede 530 kişi yaşıyor. 1899, 1907 ve 1908 yıllıklarında köyde 158 hane ve 828 kişi görünüyor. 1914 de 855 kişi var. 1927 nüfus sayımına göre; 156 hane ve 703 kişi yaşamaktaydı. 1955 de 984, 1980 de 1889, 1985 de 3971 ve 2000 de de 704 nüfusu var.

Kestanesi, ahududusu ve böğürtleni ünlüdür. Her yıl “Ahududu Şenlikleri” düzenlenir. Burada dağ köylerinin kullandığı eşyalarla ilgili bir “Etnoğrafya Müzesi” bulunuyor.

FİDYEKIZIK:

Bir adı da Fethiyekızık’tır. Bazı kayıtlarda Naib Kızığı diye geçen yerin burası olup olmadığı tam olarak açıklığa kavuşmuş değildir. Derekızıkla beraber Hacı İvaz Paşa’nın vakfına dahil olduğu rivayeti yaygındır. Bursa’nın doğusunda Erikli doğal su kaynağının hemen üzerinde (güneyinde) yer alan, bugün için bilinen 5 Kızık köyünden biridir. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki, burası da Kızık boyuna mensup olanlar tarafından yüzyıllarca önce kurulmuş bir köydür. Köy gömütlüğünde Osmanlı döneminden kalma birçok yazılı gömüt taşı var. Bunların incelenmesi ile birtakım yeni bilgiler ortaya çıkarılabilir! Halktan bazı kimselerin elinde Osmanlı tapuları bulunuyor. Kızık boyunun bey sülalesinden geldiğini söyleyen şahıslar var. Kızık köylerinden önemli devlet adamları çıkmıştır.

Batı yönünden Kaplıkaya deresi akmaktadır. Köyün güneybatısında Kiril (Crile) denen bir manastırın kalıntıları bulunmuştur. Bu manastırda Kiril alfabesini keşfeden rahiplerin yaşadığı tahmin edilmektedir. Buradan çıkan bir sütun başı Bursa Müzesi’ne konmuştur.

Kızık köylerinden önemli devlet adamları çıkmıştır

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

Osmanlı Devleti’nin ilk kuruluş yıllarında Horasan erenlerinden Kaplan Gazi adında bir derviş buraya yerleşir. Türklüğün ve Müslümanlığın yayılması için gayret sarfeder. Gazalara katılır. Vefat edince buraya defnedilir. Onun birçok kerametlerinden söz edilir. Adına vakıf kurulmuştur. Her yıl anma törenleri düzenlenir. XVI. yy. yazarlarından Baldırzade’den (Şeyh Muhammed) alınan bilgilerle 1888’de gömütünün başına bir yazıt dikilir. Bu yazıt 1977’de de Türkçe’leştirilmiştir.

Orhan Gazi’nin vakıf arazisi üzerinde yer alıyorsa da köyün ilk sahibi olarak Timurtaş Paşa’nın oğlu Oruç Gazi gösterilmektedir.

1653 yılında Atmaca Sultan adlı bir derviş köye nakit parayla vakıf kurar

Yeni Mahalle içinde 1836 / 1837’de (H. 1252) yapılmış olan ve sonradan yenilenen bir çeşme vardır. Çeşmenin alın taşında şunlar yazıyor:

“Sahibül-hayrat ve’l-hasenat.

Hacı Halil Ağa’nın hayratıdır.

Afiyet olsun, sene 1252.”

Tutsaklardan ‘kurtuluş parası’ alan bu köye, bundan dolayı Fidyekızık denildiği rivayeti yaygındır.

1880’li yıllarda Batı Trakya ve Kafkasya’dan göçmenler yerleştirilmiştir buraya.

Kurtuluş Savaşı sırasında köy sık sık Yunan askerlerince basılmış, halkı Dışkaya köyüne sürülerek, evler yakılmıştır.

1581 yılında 29 hane ve 7 bekar kimse yaşıyor köyde. 1907’de 109 hane. Cumhuriyet’in ilk yıllarında ise 130 hane ve 779 nüfuslu.

Kurtuluş Savaşı sırasında köyden birçok şehit verilmiştir. Halktan bazı kimseler de köy meydanındaki caminin yanında bulunan çınar ağacına asılmışlardır. Yunanlılara tutsak düşenlerden bir kısmı sonradan köylerine dönmüşlerdir.

Kurtuluş Savaşı’ndan sonra köye 5 hane göçmen yerleştirilmiştir. Batı yönünden Kaplıkaya deresi akmaktadır. 1895’te 109 hane olarak kayıtlara geçmiştir. 1927’deki Cumhuriyet’in ilk nüfus sayımında 389 kişilik nüfusa sahipti.

DEĞİRMENLİKIZIK

Çok eski bir yerleşim yeri olan Değirmenlikızık, en batıda ve Bursa’ya en yakın konumda bulunan ‘Kızık’ köyüdür. Bugün Bursa’nın mahallesidir. Ertuğrul Gazi (Mesken) semtine bitişik sayılır. Batıdaki arazisi Duaçınar semtine kadar uzanır. Yıldırım ilçesi sınırları içindedir.

Köyün merkezi Uludağ’ın kuzey eteklerindeki Akçalar kanalı vadisinde bulunuyor. Bursa ovasına hakim bir yamaçta yer alıyor.

Cumalıkızık, Değirmenlikızık, Fidyekızık, Hamamlıkızık ve Derekızık

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

Köy, Orhan Gazi’nin vakıf arazisine bitişik bir yerde bulunmaktadır. Osmanlı’nın ilk döneminde Orhan Bey tarafından Ece Beyoğlu Sinan Bey’in mülkü olarak gözükürken sonradan el değiştirmiştir.

Fatih Sultan Mehmet’in sadrazamı İnegöl’lü İshak paşa vakıflarına tahsis edilmiş ve ondan da oğluna geçtiğinden ‘İshak paşa Kızık’ı’ diye anılmıştır. 1537 yılına ait bir kadı sicilinde adına rastlanır. 1824 tarihli bir başka tutanakta ise İğdir köyü ile birlikte İshak Paşa’nın vakıf arazisi olarak zikredilmektedir.

Tarihi kaynaklanda yer alan bilgiye göre; Çelebi Sultan Mehmet’in oğlu olan Şehzade Mustafa Çelebi, Germiyanoğlu Beyi’nin teşvikiyle ağabeyi II. Murat’a karşı isyan edip Bursa’yı kuşattığı zaman otağını burada kurmuştu.

1908 yıllığına göre köyde 55 hane yaşamaktaydı. 1910’da buraya uğrayan Mehmet Ziya, Gürcü köyü olduğunu belirtir. Mösyö Huart adlı bir Batılı gezgin yazdığı seyahatnamede buranın halkının Gürcü değil, Dağlı Ekradı’ndan olduğuna vurgu yapar.

Asıl inanış buranın Kızık Boyu tarafından kurulan çok eski bir Türk köyü olduğu yönündedir. Belki de değişik dil konuşan birkaç hane de buraya yerleşmiştir! Bu konuda kesin bir kanıt bulunmamaktadır.

Birçok Yörük ve Türkmen köyünde olduğu gibi burada da ‘dede’ denilen yatır gömütü var.

1581’de köyde 49 hane ve 7 bekar kişi yaşıyordu. 1907 ve 1908 yıllarında ise 55 hanedir. XIX.yy.’ın ortalarında Kaplıkaya deresi üzerinde 13 değirmen bulunuyordu. Çuha yapımında kullanılan bir değirmen daha vardı. Bugün Kocaçınar denilen yer, güzel bir mesire alanıdır.

BURSA’DA ADI KALMIŞ OLAN KIZIK ADLI KÖYLER

Bugün ortadan kalkmış olan Kızık köylerini; Osmanlı’nın vergi, vakıf ve kadı sicilleri gibi resmi belgelerinden öğreniyoruz. Tarihçi yazar Raif Kaplanoğlu ve Prof. Dr. Yusuf Oğuzoğlu bu bağlamda önemli araştırmalar yapmışlardır. Prof. Dr. Mefail Hızlı’nın bu konudaki araştırmaları halen sürmektedir. Bazı halkencelerinde de bunlardan söz edilmektedir.

BAYINDIRLIKIZIK:

Kızık boyu mensuplarınca kurulduğu kabul edilir. Adı güzel, bakımlı, mamur anlamına geliyor. Bursa merkez ilçesine bağlı çok eski bir köydür. Bugün yeri tam olarak belli değildir. Saitabat ve Derekızık arasındaki dik bir yamaçta yer aldığı sanılıyor! Yıllar önce Uludağ’dan gelen selle tahrip olan köy ortadan kalkmıştır.Bunun üzerine köy halkı başka yere taşınmış ve bir daha da aynı yerde yerleşme kurulmamıştır.

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

1593 tarihli bir kadı sicilinde bu köyün adı geçiyor. Uludağ eteklerinde yer alan Bayındır (bakımlı ve güzel) bir köy olduğu biliniyor. Diğer köylerden ayırt etmek için köyün adına Bayındırkızık denmiştir.

Dışkaya köyünden tarihe ve arkeolojiye meraklı Erol Demircan, Derekızık yakınlarındaki bir kaynak suyu dolum tesisi inşaatı sırasında bir hamam temelinin ve toprak künklerin ortaya çıktığını, Bayındırkızık köyünün kuruluş yerinin burası olduğunu söylemektedir. Ayrıca köyün selle ortadan kalkışı ile ilgili bir söylenceden bahsetmiştir.

DALLIKIZIK:

Burası da Bursa’nın doğusunda yer alan 7 Kızık köyünden biridir. Dal Bey adında bir zat tarafından kurulduğu rivayet edilir. Sık ağaçlar arasında yer alan güzel bir köy olduğu sanılıyor! (Bugün Anadolu’nun bazı yerlerinde ağaca ‘dal’ denilmektedir.) Ortadan kalktığı için yeri tam olarak belli değildir.

Dışkaya köyünden Erol Demircan, Hamamlıkızık köyü üzerindeki (güneyinde) orman içinde, 1985 yılında bina temelleri gördüğünü, Dallıkızık köyünün kuruluş yerinin burası olduğunu söylüyor. Fidyekızık köyünden Ertuğrul Süner ise; bu köyün Fidyekızık ile Değirmenlikızık arasında yer aldığını ifade ediyor.

KIZIK:

1521 yılına ait tahrirat defterinde adı geçen bu köyün, çok eski bir yerleşim yeri olduğu anlaşılıyor! Sadece Kızık adıyla anılan tek köydür. Diğerlerinin adları birleşik isimlerden oluşmuştur.

F. Sultan Mehmet’in sadrazamı İshak paşa; burayı Ece Bey oğlu Sinan Bey’den satın alıp, İnegöl’de yaptırdığı imaretine vakfetmiştir. Buna dayanarak sanırım buranın Değirmenlikızık olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Fenarizade adlı bir şahsın burada 3 göz değirmeni olduğu kayıtlara girmiştir. Bugün için bu adla anılan bir yerleşim yeri yoktur. Zaman içinde ortadan kalktığı ya da adının değiştiği anlaşılıyor! Bu köydeki değirmenlerin geliri Medine’ye yardım amacıyla vakfedilmiştir.

BODURKIZIK:

Diğerlerinden farklı olarak Bursa’nın batısında yer alıyordu. Bursa merkezine değil Kite kazasına bağlıydı. Kızık Türkmenleri tarafından kurulmuştur. Bugün yerinde yoktur. Uludağ yamaçlarındaki öbür Kızık köylerinden ya da Anadolu’nun başka bir yerinden ayrılarak gelen birkaç hanelik Kızıklı tarafından kurulmuş olabilir.

Kızıkçeşme Mahallesi:

Bursa’nın en eski mahallelerinden biridir. 1508’den sonraki kadı sicillerinde adı geçiyor

700 yıllık tarih: Bursa’nın ‘Kızık’ köyleri

K. Kepecioğlu’nun tespitlerine göre; mahalle Yıldırım’daki Seyfettin Mahallesi yakınlarındadır. Emir Sultan, Zeyniler ve Çukurmescit arasında yer aldığı ifade ediliyor. Mahalledeki çeşmeyi Yıldırım Bayezit’in yaptırdığı belirtilir. Mahallenin adının da buradan (Kızıkçeşme) geldiğini yazar.Bu adın , suyun Kızık kaynağından getirilmesinden dolayı verilmiş olduğu sanılabilir! Ancak çeşmenin suyu Akçaoğlu kaynağından geliyormuş! Acaba mahallenin bulunduğu yerde daha önce bir Kızık yerleşimi mi (köy) vardı, diye düşünmeden edemiyor insan!. Ancak Kızıklar yolu üzerinde yer almış olmasından dolayı da bu ad verilmiş olabilir! XIX.yy.a ait belgelerde, mahallenin adının sıkça geçtiğini vurgulamak isteriz.

Bursa’yla ilgili tarihi belgelerde bunlardan başka Baba Kızığı (Baba Sultan), Hatun Kızığı, Kızık-ı Şevket ve Şeyhkızık gibi yerleşim yeri adları yer almıştır.

Eylül-1999’da Osmanlı Devleti’nin 700. kuruluş yıldönümü nedeniyle yayınlanan Bursa Defteri Dergisi’nin özel sayısında (1) yer alan Prof. Dr. Yusuf Oğuzoğlu’nun bir yazısında (s.11-12); vergi gelirleri “Orhan Gazi Vakfı”na ayrılan köyler arasında Kızıkşıhlar ve Kızıkhamamı adlı yerleşmeler de yer almıştır. Yazar Kızıkşıhlar’ın Cumalıkızık, Kızıkhamamı’nın da Hamamlıkızık olduğunu vurgulamıştır.

İşte bütün bu Kızık adlı köyler Osmanlı Devleti’nin ilk yıllarından bugüne dek Türk’ün aşılamayan kalesi olmuşlardır. Tarihçi yazar Hüseyin Genç e de teşekkürü bir borç biliriz.

Kaynakça: Raif Kaplanoğlu’nun Bursa Yer Adları Ansiklopedisi, Niyazi Kurt- Mine Akkuş’un Cumalıkızık adlı yazıları ile Prof. Dr. Mefail Hızılı’nın çalışmalarından yararlanılmıştır.

Meral Erdinç Türkeş Mayıs 2020 BURSA

 

Gelişmelerden zamanında haberdar olmak istiyor musunuz?

Google News’te NOKTA BURSA‘ya